Cuoc Thi Chim Vanh Khuyen / TOP 10 # Xem Nhiều Nhất & Mới Nhất 3/2023 # Top View

Chim Vành Khuyên là một giống chim nhỏ tựa như chim sâu, mà người miền nam gọi là chim “khoen”, có lẽ do vòng khoen màu trắng bao quanh mắt của chim.

Người mình trước đây ít ai nuôi loại chim này, có lẽ vì thấy hình dáng của chim không có vể gì hấp dẫn, hơn nữa chưa ai phát hiện được tiếng líu “nhức nhối” lỗ tai có một không hai của chúng.Chỉ có ngýời hoa là thích loài chim này, nên sau này người mình mới hay biết mà chọn chơi.

Chim khoen có tên khoa học là “Zosteropidae”, sống ở nhiều nõi trên thế giới.

Xuất xứ: Hiện nay, nghệ nhân nuôi bốn loài chim khuyên, hai loài ở miền nam và hai loài ở miền bắc.

Ở miền nam có hai loài:

1) KHOEN VÀNG: người ta ðặt cho nó là khoen vàng, vì phần lông ở dưới mỏ, ở ngực và bụng chim có sắc lông vàng óng.

2) KHOEN XANH: Loài này lông ngực và bụng có sắc lông màu vàng lục.

Hai vành khuyên vàng và vành khuyên xanh ðể gần nhau rất dễ phân biệt.

Ở miền bắc có hai loài:

1) KHOEN XANH: (Cũng giống với khoen xanh ở miền nam)

2) KHOEN XANH TRUNG QUỐC: Ðây là loài chim sống sứ lạnh, từ trung quốc đến tận vùng siberie của Nga. Ở Mông Cổ…

Có ðiều ðáng nói là hai loài chim ở miền bắc ðem vào không rõ có phải do không hợp khí hậu hay không mà nuôi chim không ðược sung, ít líu, nên ít ai nuôi. (vấn ðề này trên diễn ðàn rất hay thảo luân, khuyên xanh hay hõn hay khuyên vàng hay hơn)

Thýờng thì ngýời miền nam thích nuôi khuyên vàng hõn, vì dễ nuôi, dễ thuần. Có ngýời lại thích khuyên xanh vì cho rằng dọng líu của khuyên xanh hay hơn.

– Chim khuyên vàng sống nhiều ở vùng rừng Sác ðến Cần Giờ, Duyên hải. Giống này thích sống ở ðộ thấp, và cũng sinh ðẻ vào ðầu mùa mýa, khoảng tháng tý âm lịch. Ðây là mùa sãn bắt, và cũng là lúc nghệ nhân lo sắm lồng ðể chọn chim nuôi.

– Chim khuyên xanh trái lại chỉ thích nghi ở những cây cao, và làm tổ trên những cây cao. Chúng sống nhiều ngay taih thành phố, ở những con đường có những cây cao.

Kể ra bắt ðýợc chim khuyên xanh, vất vả còn hõn bắt cả chục con khuyên vàng! có lẽ cũng do ở ðiểm ấy mà khuyên xanh có giá cao hõn khuyên vàng.

Mặt khác chim khuyên xanh có giọng líu vượt trội hơn khuyên vàng, giọng trong trẻo và dài hõi hõn, nên ai ðã từng nuôi thì ghiền luôn, không thể chê được. Có điều phải nhìn nhận là khuyên xanh nuôi chậm có lửa hõn khuyên vàng. Vì vậy mà nhiều người mới “ngã” theo khuyên vàng và ngại nuôi khuyên xanh.

Nói chung thì từ trước tới nay, ðiều ðè nặng lên tâm lý ngýời nuôi chim hót là “không dám” nuôi chim khuyên, vì thấy khó khăn trong việc nuôi và chăm sóc. Ai cũng nghĩ rằng, nuôi một con chim cho đến nghe “líu” không phải là chuyện dễ dàng gì. Ðiều ðó có đúng không?

Hình dáng: Quả thật nhìn phớt qua, con chim khuyên chằng khác gì con chim sâu. Thân hình cũng nhỏ nhít, cũng mang một bộ lông màu vàng lục, mắt cũng có vòng khuyên trắng, cũng nhảy chụp lồng…yếu tố ðó cũng đè nặng lên ngýời mới bước, hay định bước vào nuôi giống chim này. Người ta nghĩ bỏ công ra quá nhiều để nuôi một con chim có dòng dõi không ra gì thì thật uổng phí.

Con chim khuyên thân mình có nhỉnh hõn con chim sâu, chân cao hõn và đòn dài hơn.

Và nhý trên đã nói, muốn phân biệt khuyên vàng và khuyên xanh, người ta chỉ quan sát vào phần lông ở ức và bụng chim.

Khuyên vàng thì ức và bụng có sắc lông óng vàng, còn khuyên xanh là màu vàng lục.

Một trở ngại ðáng quan ngại nhất trong việc nuôi chim khuyên nữa là khó phân biệt ðýợc trống mái. Chỉ có những ngýời nhiều nãm kinh nghiệm trong nghề nuồi chim này may ra mới điểm mặt được ngay con nào là trống , con nào là mái mà thôi.

Thế nhưng chính họ cũng thú nhận với chúng tôi là không dám cam ðoan ðúng hẳn. Họ chỉ cho biết chỉ dựa trên những chi tiết sau đây để dự đoán:

– Chim trống thì mình thon, dài đòn, hàm dưới bạnh ra và chân cao.

– Chim mái thì chân thấp, thân hình bầu bĩnh.

Có ngýời lại cãn cứ vào tiếng kêu của chim khuyên mà ðịnh trống mái. Theo họ thì:

– Chim trống kêu tiếng gắt, âm cao lại siêng kêu.

– Chim mái thì kêu tiếng đc, âm trầm và ít kêu.

Thế nhý ðó cũng lại là một ðiều khó. Vì tiếng kêu của chim khuyên chỉ có “Chep! chép!”…. ðó là tiếng của khuyên mái, nhưng ðồng thời cũng là tiếng kêu của con chim trống khi chýa ðủ lửa. Thành thử người mới nuôi lần ðầu thường bị lầm, do ðó mới sinh nản chí.

Thuần hóa chim bổi:

Cũng nhý các loại chim rừng khác, chim khuyên ở rừng mới bắt về rất nhát, chúng cũng bay nhảy ðể tìm kế thoát thân.

Býớc ðầu, ta phải trùm kín áo lồng cho khuyên, và treo lồng ở nõi yên tĩnh, trong lồng ta phải ðể một cóng nhỏ ðựng nýớc uống, một cóng ðựng bột ðậu xanh trộn trứng (sẽ nói rõ cách chế biến thức ãn ở mục sau), một cóng ðựng cào cào non và nửa trái chuối xiêm, giữa khoét một lỗ tròn ðể nhết bột ðậu xanh vào(ðể chim ăn chuối rồi ãn lây sang bột ðậu xanh cho quen dần, vì chim bổi ít con thích nghi ngay ðýợc với thức ãn là bột ðậu xanh).

Vài ngày sau ta lại châm thêm cào cào, thay nửa trái chuối tẩm ðậu xanh khác…Dần dần, khi chim ðã dạn, ta hé áo lồng ra, nếu thấy chim ãn ðýợc bột thì ta bớt chuối…

Xin líu ý chim khuyên bổi vẫn thích tắm, vì vậy, ta vẫn cho chim tắm hàng ngày. Ðôi khi nhờ vào sự tắm táp ðó sẽ giúp cho chim thích nghi với môi trýờng sống mới, chim mau dạn và mau biết ãn thức ãn mới…

Chim bổi không hót cũng không líu, chúng chỉ thýờng kêu những tiếng ” chip! chíp!”, nên hiểu là chungs sợ hãi và bất ổn tinh thần.

Nuôi vài ba tháng, có khi ðến nãm sáu tháng ta mới bắt ðầu nghe chim “nói chuyện”, nghĩa là hót rỉ rả với nhiều âm ðiệu líu lo, ðó là thời kỳ chim ðã thuần hóa rồi.

Thức ãn của chim khuyên: Sống ở ngoài trời, chim khuyên ãn sâu bọ và trái cây chín ngọt, chuối là món ãn khoái khẩu nhất của chúng. Nhưng bắt nhốt vào lồng, ta phải tập cho chim ăn thức ăn mới, vừa bổ dưỡng cho chim, vừa tiện lợi cho mình.

Nghệ nhân thường tập cho khuyên ăn những thức ăn sau ðây:

– Cào cào non.

– Bột ðậu xanh trộn trứng.

– thỉnh thoảng cho ãn thêm chuối.

Cào cào non là món ãn ko thể thiếu hàng ngày, khoảng 10-20 con là ðủ, số cào cào này thýờng được nhốt vào một chiếc lồng nhỏ ðặc biệt có bạn tại các tiệm bán lồng chim. Chiếc lồng nhỏ này ðýợc gắn vào phía trong lồng khuyên, chim cứ dùng mỏ gắp từng con cào cào ra mà ãn.

Về bột ðậu xanh trộn trứng thì chế biến như sau:

– Lấy 100g ðậu xanh loại tốt ngâm nýớc trong 2h, vớt ra ðãi vó sạch rồi hấp chín, sau ðó ðem phõi khô. Ðậu khô thì ðem xay nhuyễn, trộn vào bột 6 lòng ðỏ trứng gả ( hay trứng vịt) và một muổng cafe ðường cảt trắng. Trộn xong ta ðem phõi nắng thật khô, hoặc bắc chảo lên xấy trên lửa liu riu, nhớ ðảo bôt ðều tay bằng cái muỗng lớn, cho ðến lúc bột tõi ra. Hoặc nếu cần, sau ðó lại xay nhuyễn lại. Xong ta trút bột này vào hộp ðậy kín ðể cho chim ãn dần.

Một ðiều hết sức lýu ý: Ðó là việc cám cho khuyên ãn các bạn nhớ chỉ cho ðúng một loại trong suốt thời gian nuôi chim, chỉ thay ðổi chế ðộ dinh dýõng trong từng thời kỳ của chim. Tránh việc ðổi cám sẽ làm chim bị suy dẫn ðến thay lông bất thýõng, bỏ líu, nặng hõn chim có thể bỏ ãn và chết.

Lồng chim và cách chãm sóc: Người ta nuôi chim khuyên trong những chiếc lồng nhỏ. Lồng này thường làm nan nhỏ và khít hõn lồng nhốt chích chòe và họa my. Nói một cách khác, những nõi làm lồng ðã ðặc chế ra một loại lồng nhỏ dành riêng cho chim khuyên.

Lồng nhốt chim khuyên thường thì xinh xắn, nan lồng nhỏ nên nhìn con chim nhốt bên trong rất rõ ràng.

Bình thường thì việc chãm sóc cho chim khuyên không có gì ðáng quan tâm: nước và thức ăn ðầy ðủ là được Cũng như ðối với các loại chim khác, mỗi lần cho chim tắm(phải sang lồng tắm) thì chúng ta lo làm vệ sinh lồng chim cho sạch sẽ. tắm xong ta cho chim sang lồng rồi tìm chỗ mát mà treo.

Ðối với những con chim tới thời kỳ thay lông, thì ta phải ðể tâm chãm sóc kỹ hõn. Chim thay lông thì có hiện týợng lông výõng vãi ở ðấy lồng, hoặc khi tắm thì lông rớt vào khay nýớc tắm. Chim thường thay lông từ vùng mặt, vùng ðầu, kế tới vùng cổ, vùng ức bụng rồi mới ðến phần cánh và sau cùng là phần ðuôi.Lông cũng không rõi rớt từng chùm, mà là từ từ, cái nào rõi trước thì ra lông mới trýớc. Nhờ vào cách thay lông ðó, nên trong thiên nhiên, chim vẫn bay ði kiếm ãn ðược.Tuy nhiên trong thời gian thay lông chim bị suy yếu về sức khoẻ, do ðó ta phải cho chim ãn cào cào nhiều hõn ngày thýờng, ðể giữ cho chim ðýợc mập mạnh. Chim mạnh thì rút ngắn thời gian thay lông, ngược lại chim suy thì thời gian thay lông kéo dài.

Trong thời gian chim khuyên thay lông, ta nên treo chim vào nõi yên tĩnh, thýờng xuyên trùm kín áo lồng, ðể chim tĩnh dýỡng, và cũng ðể tránh gió ðộc. Việc cho khuyên tắm trong thời gian thay lông vẫn bình thường, không sao cả.

Ðiều chắc quý vị cũng thừa biết là trong suốt thời gian chim thay lông, chim sẽ không hót vì…”mất lửa”. Khi chim ðã bắt ðầu hót lai rai, là việc thay lông ðã gần xong, “lửa” ðã có trở lại. Chỉ khi nào lớp lông ðã thực sự mượt mà, mình chim thon nhỏ, là lúc chim ðủ lửa ðể hót to.

Nhân nói về lông, cũng xin nói thêm là có loại dày lông có loại mỏng lông, vì con khuyên mỏng lông trông gọn gàng hõn, còn con dày lông thì trông có vẻ sồ sề một tí. Thức tế cũng cho thấy, con mỏng lông sung hõn con dày lông.

Trong phần chãm sóc chim cũng không thể không bàn ðến việc…luyện giọng cho chim. Các nghệ nhận thường treo chim mình gần các lồng chim lạ, trước hết là ðể chim sung hõn, thích “líu” hơn, và bắt chýớc giọng chim khác mà líu hay hơn.

Ðiều cần là nên cáp hai con có cùng ðộ sung như nhau, nếu chim yếu lửa mà treo gần chim mạnh lửa thì chim yếu sẽ sợ sệt và không giám líu và có khi là “rớt” luôn. Vì như chúng ta đã biết, giọng hót của chim, dù là loại chim gì, cũng ðýợc coi là sự biểu dưõng sức mạnh, để giữ gìn lạnh địa của mình, và để rủ rê chim mái.

Nuôi chim khuyên ngýời ta chịu nhất ở tiếng “líu”của nó. Có thể nói mà không sợ lầm là nuôi chim khuyên mà không biết líu thì không ai nuôi cho uổng công hết, líu ðược coi là cách hót bài bản, có đủ âm ðiệu trầm bổng liên tục một hồi dài. con chim khi đã biết líu, được coi là con chim thuần thục, ðủ lửa, ðó là thời gian đứng Khi líu, con chim chỉ đứng yên một chỗ như tập trung hết trí lực và tâm hồn của mình vào việc biểu diễn âm ðiệu thiên phú. Trong giây phút gần như xuất thần đó, con chim tí hon như không còn nhỏ bé, tầm thường nữa, mà xứng danh là một nhạc sỹ tài hoa đang gắng công nắn nót cung ðàn muôn điệu của mình.

Cái quyến rũ của nghề nuôi chim khuyên (khoen) là ở chỗ kỳ bí ðó!

Vết chim trời…

Nguyễn Ngọc Tư

Buổi trưa tháng mười đó, rất bình thường, như bình thường, chúng tôi trốn ngủ. Thằng Vĩnh vắt vẻo trên nhánh me trước sân nhà, cầm trái xoài sống nhai vừa nhai rau ráu, vừa thả vỏ xuống đầu tôi, nước miếng chèm nhẹp. Tôi hơi quạu, nhưng chỉ cười, tôi mà ném trả thì sập bẫy của Vĩnh, sẽ cuốn ngay vào trò chơi nó bày sẵn. Mọi người sẽ phát hiện ra đám trẻ đang ở ngoài sân thay vì trên giường, sẽ la om sòm lên. Thấy tôi nín thinh, biết không ăn thua, thằng Vĩnh đâm chán, nó thôi khiêu khích. Hai đứa tôi im ỉm, như bị vây bủa, bị đóng băng bởi cái thinh lặng ban trưa của con đường thưa vắng người. Nắng trên cao lợt nhách, xuyên qua tàn cây xuống đến sân thì tệ hơn, chỉ là những chùm bông nắng mờ mờ. Lâu lâu, vài ngọn gió mồ côi leo heo chạy lệt phệt qua, những cái lá me lững thững rơi xuống, đám lông chó lại lờ đờ bay ngược lên, để lại nền sân vài bông nắng thưa, tái ngắt.

Lúc đó, tôi đã đi qua mười bốn cái tháng mười, đi qua không biết bao nhiêu buổi trưa lạt lạt, phai phai như vậy. Những buổi trưa không làm đám con nít buồn ngủ, nhưng cũng không làm tụi nó hứng chí chạy nhảy chơi đùa. Những buổi trưa lừ đừ, lười nhác. Và nếu bà nội không khóc, buổi trưa nọ đã trôi tuột khỏi đời tôi, không một vết tích, không làm tôi đau khi đôi khi gặp lại cơn nắng nào, đã cũ.

Nhưng mà bà nội đã khóc, và buổi trưa kia đã vĩnh viễn bị tiếng khóc đóng đinh vào. Lúc đó bà vẫn còn nằm trên giường, chắc vừa choàng thức dậy sau giấc ngủ trưa. Mới đầu, nghe những tiếng hức nhẹ, tôi nghĩ là thằng Vĩnh nên ngó lên cây. Mới hay, Vĩnh cũng đang trố con mắt dò xét ngược xuống. Tiếng nấc bỗng ồ ồ dồn đuổi nhau qua cửa sổ. Bà nội. Bà nội khóc. Bà nội khóc kìa, ba ơi. Ba, bà nội khóc.

Cả nhà bị dựng ngược, lăng xăng quây lấy một bà già đang khóc. Trời ơi, sao má khóc vậy? Ủa, nội ơi, nội bị làm sao? Má ơi, má đau chỗ nào? Bà nội lắc đầu, vẫn khóc, nước mắt vừa lau xong nước mắt lại tràm trụa. Dỗ hoài bà không nín, cả nhà bất lực ngó nhau, ngờ vực, ai trong chúng ta đã làm bà nội khóc? Vừa lúc ấy thì bà nội nín, bà nắm lấy tay cha, hụp hửi:

– Sao bây lại bắn Út Hơn của má?

Sau này, long đong với bao biến cố cuộc đời, chen lấn, tranh giành, bị tạt vào mặt những câu từ khó nghe, phũ phàng nhất, nhưng tôi thề rằng chẳng câu nói nào đau đớn và nghiệt ngã như lời thốt ra từ cái miệng mếu máo của bà nội. Trời đất lặng phắt. Một mũi tên nào đó xé gió đâm thẳng vào tim cha. Ông chới với:

– Má!

– Bây bắn Út Hơn của má chết rồi, con ơi.

Bà nội bệu bạo nhắc lại, đẩy mũi tên vào trong cha sâu hơn. Và tôi khóc hức lên vì cảm giác cha vừa vào chết. Má tôi không biết gì hết, má túi bụi với sạp bán thuốc gò ngoài chợ. Chiều về, má ngạc nhiên thấy bà nội không chịu ngồi chung mâm, bà bưng chén cơm day lưng lại, trệu trạo nuốt từng miếng rời, chỉ chịu ăn những gì Vĩnh gắp cho. Người già giận hờn cũng ngoe nguẩy như trẻ con. Má hiểu là đã xảy ra chuyện gì nhưng má không hỏi, việc kiếm miếng ăn cho cả nhà khiến má rã rời.

Cha buông đũa sớm, có vẻ cha không cầm được máu mình đang rơi, ông nhìn vào cái lưng lạnh ngắt của bà nội cố hiểu chuyện gì đó. Bà thấy hình ảnh nào trong chiêm bao? Hay chỉ là một hành động trong chuỗi hành động ngớ ngẩn của căn bệnh lẫn thẫn đang tàn phá bà nội mấy năm qua? Như bà nội đã từng xách thùng tưới cải trong tủ lạnh, nhổ cỏ trồng vô hồ nước mưa. Như cái ngày bà nội ngơ ngác nhìn chúng tôi, hỏi, ủa, ai đây? ai mà kêu tui bằng bà nội vậy cà. Còn chú Hai này, muốn gì mà kêu tui bằng má, tui không có của cải gì đâu, đừng tưởng ngon mà nhào vô nhận bừa, nghen.

Hay tiếng khóc trưa tháng mười chỉ là một cơn mê sảng bâng quơ? Giống như ông chồng nào đó thốt lên trong cơn say “Diễm em ơi !”, mà cô Diễm này nhiều khả năng không có thật ngoài đời, chỉ là một nhân vật trong phim, trong tiểu thuyết. Nhưng bà vợ thì ám ảnh cái tên đó suốt, bà uất hận, giận dữ, bà cảm thấy bị mất mát, lừa dối. Giống như thằng Vĩnh vẫn thường chỉ tay lên trời, “Chim kìa!” nhưng bầu trời tạnh vắng, và tôi biết thằng Vĩnh nói gạt mình, nhưng vẫn nghĩ, nếu thật là có con chim nào đó bay qua, thì sao? Và sự bâng quơ của bà nội cũng nghiệt ngã, cũng hoang đường, rõ ràng cha chỉ quanh quẩn ở Sài Gòn và chú Út thì ngã xuống ở con đường rừng nào đó, xa xôi. Không tin nhưng cha tôi buộc phải lục lọi từng cái ngách ký ức, nín thở, đau nhói, hãi hùng khi phát hiện ra một khả năng, một xác suất dù rất nhỏ nhoi, rằng đứa em trai có thể đã từng đối mặt với mình giữa lúc cuộc chiến sắp tàn.

Khi đó, cha tôi vẫn còn cười, âu yếm và nhẹ nhõm mỗi khi thằng Vĩnh nhảy chồm chồm, chờn vờn trước mặt tôi như một võ sĩ boxing trên sàn đấu. Khi đó, mỗi sớm cha gọi hai đứa trẻ thức dậy, chạy bộ ra công viên, và chúng tôi cùng nhau đá cầu. Nhưng rồi bà nội cất tiếng khóc sau một giấc ngủ dài, mà, lòng người là thứ dễ thương tổn, dòng sông cũng có thể cắt nát, sau đó thì ánh mắt, tiếng nói, nước mắt…

Vĩnh về với nhà tôi khi má nó lấy chồng. Cha đặt nó cạnh tôi, nói, đây là em con. Nó nhoẻn cười, bôi nước mũi xanh dờn của nó vào miệng tôi, thay cho lời chào. Vĩnh đẹt ngắt, nhưng gạt tôi ra rìa trong cuộc chiến giành măng vú bà nội. Được ít lâu, Vĩnh cũng phải từ giã đôi vú thõng dài mát lạnh đó lủi thủi lên gác, măng cùi chỏ tôi, ngủ khò. Từ nhỏ, nó phá như quỷ sứ, quậy vô phương. Bó tay chân Vĩnh lại, cái đầu nó sẽ lúc lắc, nếu vịn cả cái đầu, con mắt vẫn dáo dác và nếu ta bịt mắt nó lại, ta vẫn cảm giác nó đang chạy nhảy lung linh. Hành động của Vĩnh luôn nằm ngoài những thứ mà cả nhà tưởng tượng được, bản năng, hoang dã và hồn nhiên. Như cởi cái quần ướt đẫm nước tiểu quăng vào nồi cháo vịt, lấy gậy để bật cầu dao điện, bắt mèo bú chuột, khoái đái vô… tủ lạnh cho mát… cu. Nó thích trèo cây, ngủ ngoẻo trên cây mà không rơi xuống.

Vậy mà cả nhà đều thương Vĩnh, thương đến mức nhiều khi tôi muốn khóc vì ghen tỵ. Với bà nội, với cha, Vĩnh là hiện thân của chú Út Hơn, cũng từng hoang dã, nghịch ngợm, cũng làm cả nhà hoảng hồn khi cầm cây củi đang cháy rượt người lớn chạy ngời ngời, lén múc nước làm gà đổ vào ấm trà của ông cố… Lớn lên, chú cũng làm mọi người chới với khi bỏ học, lấy vợ, rồi bỏ người vợ mới cưới vào bưng, “để coi làm sao họ sống thiếu thốn, khó khăn vậy mà lại bắn tưng bừng”. Vĩnh giống cha, khó đoán trước, đầy ngẫu hứng. Riêng má tôi không thương Vĩnh vì bóng hình nào đã cũ, mà việc dạy dỗ Vĩnh là sự thách thức thú vị so với người chồng mờ nhạt, ẩn mình như cái bóng và đứa con trai luôn uỷ mị, ngoan ngoãn, vẽ cái vòng tròn bắt ngồi đấy là te te vào ngồi, suốt ngày sạch sẽ, chẳng cần thay bộ đồ nào cũng tinh tươm, như con gái.

Chơi cùng nhau, thằng Vĩnh luôn là người bày đầu, và luôn luôn thắng cuộc. Tôi luôn bị đau và luôn mếu máo cười hơ hơ. Một khoảnh khắc nào đó, khi má tôi ôm siết Vĩnh vào lòng, tôi thấy ánh mắt nó lạc đi, chơ vơ, nó đã ý thức vòng tay ấy có thể chặt, có thể ấm áp nhưng không phải của-mình. Tôi thương Vĩnh suốt, thương những lần đám giỗ chú Út Hơn, thằng Vĩnh cầm nắm nhang ngoái ra sau, hỏi: “Bác Hai, nói làm sao?”. “Cái thằng, dạy không biết bao nhiêu lần rồi, nói vầy nè, bữa nay rằm tháng hai, nhà mình làm bữa cơm, con mời cha về ăn”. Thằng Vĩnh lóng ngóng nói tiếng trầy tiếng trật, và khi nó cắm nhang vào lư hương, tôi bỗng đọc trên gương mặt nó thất vọng não nề, nó gọi cha ơi nhưng tuyệt nhiên không có tiếng vọng nào dội lại. Cho đi và mất hút. Cho đi và biệt tăm.

Cha khá nghiêm khắc, và tôi phải giấu mình, theo ý cha. Tôi không được phép sai phạm lỗi lầm, dù là nhỏ nhất. Có cảm giác cha đang cố gắng dạy tôi điều gì đó, xa vời hơn việc không thuộc bài, hay tham gia đánh nhau cùng thằng Vĩnh. Nhưng ông muốn dạy tôi điều gì? Tôi buộc phải suy nghĩ nhiều, rất nhiều, nghĩ những chuyện mà ở tuổi tôi không nên nghĩ. Vĩnh ngán ngẩm, gọi tôi là ông ngoại và nó rất bực cái sự ông ngoại của tôi. Bởi nhiều khi đang chơi cùng nhau, tôi bỗng đờ ra, nghĩ, cha muốn dạy tôi điều gì, sao lại dẫn tôi đi họp tổ dân phố? Vừa ăn sáng ông vừa hối, như thể đã trễ rồi. Nhưng chúng tôi có mặt sớm nhất, ngồi sù sụ, nhẫn nại chờ mọi người đủ mặt. Cha có vẻ nghiêm túc, ông cầu thị lắng nghe suốt buổi họp, mặc kệ người ta chộn rộn nói tục, càu nhàu. Và cha về cuối cùng, sau khi xếp ghế, tắt hết đèn trong phòng họp. Cha tôi muốn nói gì với tôi khi mỗi Quốc khánh, lễ lạt, ông tự giác treo cờ, phường khóm phát động phong trào nào, nhà tôi luôn gương mẫu đi đầu. Cả ông già chằng gây bên xóm sáng nào ra ban công súc miệng cũng phun nước qua mái hiên nhà bên này, nước dãi cứ chảy tuôn tuôn, cha cũng nín nhịn. Tôi tức mình, thất vọng, tôi không biết tránh va chạm là tránh xây xước, tránh khui miệng một vết thương. Cũng là một cách che chở tôi khỏi những thương tổn. Chỉ đến dịp trường xét học sinh ưu tú để nhận bằng khen cấp thành phố, tôi không được chọn chỉ vì lý lịch của cha có chút vết đen, hiểu ra chút ít, tôi thoải mái hơn. Có tám chục cái giấy khen thì cũng không đổi được sự nhẹ nhàng này. Nhưng cha vẫn rầu rầu…

Bởi cha biết đôi khi ta phải trả giá lớn dù chỉ mang một lỗi lầm nhỏ. Trong ông luôn có dự cảm chia lìa, nếu không vì buổi trưa lạt nhách lạt nhiểu kia thì một ngày nào đó, trong một va chạm nào đó của tôi với cuộc đời, cha cũng lịm chết vì tự trách mình. Vì người ta vẫn có thể bị trừng phạt dù không phạm lỗi lầm nào, ví dụ như tôi bị thằng Vĩnh day ngang, không đếm xỉa gì nữa vì một cuộc chiến tranh không mắc mớ tới tôi, tới nó. Có lần, tôi mơn trớn, ngoáy mãi cái đuôi rùa sau gáy Vĩnh, tôi muốn nó quay lại, dù là sừng sộ, nạt nộ (nhưng tôi sẽ được nhìn vào mắt nó), “thôi nghen ông ngoại, tui dộng vô mặt ông bây giờ đó”. Nhưng thằng Vĩnh không nói, nó hộc lên và đè nghiến lấy tôi. Tôi nghẹn thở, tôi thấy mình vùng vẫy m ột cách tuyệt vọng trong ánh nhìn tối, đen ngầu, vằn lên những tia máu li ti của Vĩnh. Tôi cố cười, méo xệch, “Ê Vĩnh, đừng chơi vậy chớ, tụi mình là anh em mà”.

“Anh em…”, Vĩnh nhại lại, cười khan, nó buông tôi ra, càu cạu bỏ ra ngoài, tôi vẫn còn nghẹn thở. Tôi lăn lộn, tôi đau nhói. Tôi xuống nhà, lặng lẽ ngồi nhìn bà nội ngủ say, không biết bà đã đau, đã day dứt đến mức nào khi hai đứa con trai của bà lại đứng ở hai bờ chiến sự, đến nỗi trong cơn quên nhớ lẫn lộn, lại để tiếng khóc rơi ra. Để cha tôi, thằng Vĩnh loay hoay hoài một trưa tháng mười xưa.

– Thằng Út Hơn của má quơ tay nhảy cà tưng kêu em nè anh Hai, em nè, Út Hơn nè nhưng bây vẫn bắn. Má thấy rõ ràng…

Nguyễn Ngọc Tư

Chim Vành Khuyên còn gọi là chim Khoen, có tên khoa học là ZOSTERPODIDEA, trông tựa như con chim sâu từ hình dáng cho đến sắc lông. Do chim có vòng khoen màu trắng bao xung quanh mắt nên người ta gọi là chim Khoen cho dễ nhận.

Trước đây vài thập niên, người mình ít ai thích nuôi giống chim này. Chỉ có người Hoa là nuôi nhiều nhất. Gần như ở phòng khách của những phụ gia, Trung Hoa đều hiện diện vài chiếc lồng chim này, vừa để chủ nhân nghe “líu” và cũng làm vật trang trí cho sang.

Thỉnh thoảng họ cùng rủ nhau tổ chức thi chim Khoen hót, thế nhưng, do không thấu hiểu được những đặc điểm ưu việc của con chim có thân hình nhỏ nhắn này nên người mình cũng ít ai quan tâm học hỏi cách nuôi ra sao.

Vì thế, một thời giống chim Khoen được coi như là thú tiêu khiển riêng của người Trung Hoa, và họ cũng không dại dột chỉ vẽ thú chơi này cho người ngoài hay biết.

Mãi mấy thập niên gần đây, người Việt mình mới bắt đầu làm quen với chim Khoen: tìm bắt, nuôi dưỡng và biết thưởng thức tiếng líu của chúng… Tuy nhiên, đến nay số người lành nghề nuôi giống chim này của ta vẫn chưa được bao nhiêu, tài nghệ vẫn thua sút người Hoa.

Xuất xứ:

Chim Khoen được nuôi hiện nay là chim của nước ta, chúng sống ở hai miền Nam Bắc, vừa để nuôi vừa có giọng líu rất hay. Đúng ra, hiện nay nghệ nhân của ta đang nuôi bốn giống chim Khoen: hai giống ở miền Nam và hai giống ở miền Bắc.

Hai giống Khoen ở miền Nam là:

Khoen Vàng: Có tên khoa học là ZOSTEROPS PALPEBROSA, phần lông ở mỏ, ngực và bụng màu vàng óng.

Khoen Xanh: Có tên khoa học là ZOSTRTOPS JAPONICA SIMPLE, phần lông ở ngực và bụng màu vàng lục.

Khoen vàng sinh sống ở vùng Rừng Sác đến Cần Giờ Duyên Hải, sinh đẻ vào đầu mùa mưa, và làm tổ ở độ thấp. Còn Khoen Xanh thì sống trên những cây cao, và làm tổ ở độ cao. Khoen Xanh sống trong thành phố, trên những cây cổ thụ trong Thảo Cầm Viên, và dọc các đại lộ lớn.

Vì vậy, bắt Khoen Vàng dễ hơn bắt Khoen Xanh, một đằng có thể dùng đường bộ, đường sông, bắt chim ở độ thấp. Một đằng phải trèo lên những cây cao đặt bẫy hoặc bắt chim non ở tổ trên những độ cao cheo leo. Do đó, giá Khoen Xanh lúc nào cũng đắt hơn Khoen Vàng. Mặt khác, nghệ nhân nuôi chim cũng chuộng Khoen Xanh hơn Khoen Vàng, vì Khoen Xanh có giọng “líu” hay hơn.

Hai giống Khoen ở miền Bắc là:

Khoen Xanh: cũng một giống Khoen Xanh ở miền Nam. Chúng cũng sinh sống trên những cây cao bóng cả như vậy.

Khoen Xanh (Trung Quốc). Có tên khoa học là ZOSTEROPS ERYTH ROPLEURA SWINHOE. Đây là giống chim Khoen xứ lạnh, sống nhiều ở Trung Quốc đến vùng Sibérie của Nga. Người ta cũng gặp giống chim Khoen Xanh này ở Mông cổ, Triều Tiên…

Vì là chim ở xứ lạnh nên hai giống sau sống thích hợp với khí hậu miền Bắc. Vào Nam, chúng có vẻ không thích hợp phong thổ nên nuôi không được như ý.

Hình dáng:

Con chim Khoen có thân mình nhỏ nhắn, chỉ nhỉnh hơn con chim Sâu một chút, chân cao hơn và mình cũng dài hơn. Nếu người chưa nuôi, nhìn qua hai loại này có thể khó phân biệt.

Cái khó thứ hai của việc nuôi chim Khoen là khó lòng phân biệt trống mái. Ngay những nghệ nhân nuôi lâu năm cũng có khi chọn lâm. Họ thường căn cứ vào những đặc điểm sau đây mà phân loại trống mái:

Trống mình thon, đòn dài, chân cao, hàm dưới bạnh lớn ra.

Mái thì thân bầu bĩnh, chân thấp, đầu nhỏ.

Trống có tiếng kêu gắt, siêng kêu và có âm cao.

Mái có tiếng kêu trầm, ít kêu và âm thấp.

Ai cũng biết, chim Khoen kêu “chép chép” liên hồi, tiếng kêu lại nhỏ nên khó phân biệt đâu là âm cao, âm thấp, đâu là tiếng gắt, tiếng trầm… Hơn nữa cái tiếng “chép chép” đó dù có phân tích kỹ càng thì tiếng kêu của chim mái là chim trống trong thời kỳ chưa đủ lửa cùng giống nhau y hệt!

Đó là lý do chính đáng khiến ít người chịu nuôi chim Khoen.

Cách nuôi chim bổi:

Chim Khoen bổi rất nhát người, do đó mới bắt về ta nên nhốt chim vào lồng nhỏ lồng đặc biệt dành cho chim Khoen, trong đó có để sẵn thức ăn, nước uống rồi bên ngoài trùm áo lồng thật kỹ, tránh chim khỏi nhát sợ.

Thức ăn của chim Khoem gồm có các thứ sau đây:

Về bột đậu xanh trộn trứng thì chế biến như sau:

Dùng 100grs đậu xanh loại tốt ngâm nước hai giờ, sau đó vớt ra đải vỏ sạch rồi hấp chín. Xong, đem đậu này ra phơi khô. Đậu khô đem xay nhuyễn, trộn vào hột từ 6 đến 10 lòng đỏ trứng gà và mội muỗng cà phê đường cát trắng. Hỗn hợp đậu và trứng này cần được đem phơi nhiều nắng cho thật khô để dành cho chim ăn dần…

Vì chim thuộc loại chim nhỏ nên chỉ ăn được cào cào non, vừa mềm vừa nhỏ. Nuôi Khoen mà ít cho ăn cào cào thì chim dễ bị suy, biếng hót.

Còn chuối, ta phải cho chim ăn loại chuối sứ thật chín. Nên cho chim ăn chuối vào buổi sáng, và ngày ăn ngày nghỉ cũng được.

Chim Khoen bổi nuôi cũng lâu dạn dĩ, thường phải mất ba bốn tháng chim mới chịu hót. Và nuôi trên năm tháng chúng mới bắt đầu “đi chuyện” rỉ rả, sau đó mới chịu “líu”…

Chim Khoen chịu “líu” là chim đã “nổi” “Líu” là sự luyến láy thần tình của giọng hót, là một lối hót có bài bản nghe thật sướng tai.

Khi “líu” con chim Khoen không nhảy lồng như lúc kêu hoặc hót. Nó đứng yên một chỗ, cái mỏ tí hon hé mở ra để tuôn ra đủ thứ âm điệu khoan nhặt, trầm bổng liên tục một hơi thật dài như không muốn đút.

Người nuôi chim Khoen với bao nhiêu công khó bỏ ra, giờ phút nghe chim “líu” cảm thấy như được đền bù trọn vẹn và xứng đáng với công sức và liền của của mình tốn kém cho chim.

Con chim khi đã biết “líu” là con chim đã đủ lửa, đã thoát qua giai đoạn “chim bổi” để trở thành chim thuộc, nên giá trị của nó cũng tăng dần… Nuôi được con chim Khoen biết “líu” tất nhiên ai cũng quý, nên dù mua với giá thật cao chắc cũng không ai chịu bán cho mình.

Chăm sóc:

Chim Khoen rất thích tắm, dù là chim bổi mới bắt về. Mỗi ngày ta cũng nên cho chim tắm nắng, bằng cách treo lồng chim ra chỗ có nắng sáng chiếu vàomỗi ngày độ nửa giờ. Tắm nắng vào buổi sáng, tắm nước vào buổi trưa.

Ngoài ra, ta còn phải vệ sinh cho lồng chim cho sạch sẽ. Nên treo lồng vào nơi mát mẻ, tránh kiến và muỗi hòng làm hại sức khỏe của chim cảnh.

Luyện chim thi hót:

Chim Khoen tuy nhỏ nhưng lại có khả năng bắt chước giọng hót và “líu” của chim đồng loại. Vì vậy, cho chim đi dượt hằng ngày tại các tụ điểm nuôi chim Khoen là việc cần làm. Xin lưu ý: nên treo chim cùng độ sung như nhau gần nhau mới có lợi, nếu không thì chim hót hay sẽ “đè” chim hót dở, có khi vì dở mà chim hót dở sẽ suy luôn không dám mỏ mồm thi thố tài năng với chim nào nữa cả.

Càng cho chim đi dượt thường xuyên chim dở rồi cũng sẽ trở thành chim hay. Mỗi ngày đi dượt về, chim sẽ sung sức hơn, hót và “líu” nhiều hơn với nhiều giọng lạ hơn.

Cách thi hót chim Khoen:

Thỉnh thoảng vẫn có những cuộc thi hót chim Khoen. Cuộc thi thường kéo dài đến 2 giờ. Các nghệ nhân tham dự cuộc thi phải đăng ký số chim dự thi của mình là bao nhiêu với Ban Tổ Chức. Chim dự thi cũng treo trên sào như cách tổ chức thi các loài chim hót khác. Thi hót chim Khoen có điều đặc biệt là những chim vào thi được năm mười phút mà chưa chịu hót vẫn không bị loại ra khỏi cuộc thi. Những con hót trễ chưa phải là chim dở, chúng có thể trổ tài sau đó, và người ta dành cho chúng cơ hội tốt đẹp này.

Chấm thi hót chim Khoen cũng căn cứ vào ba yếu tố chính như đối với các loại chim hót khác:

Giọng hót: Đánh giá chim dự thi siêng hót hay không, giọng dài hay ngắn, “líu” nhiều hay ít, và “líu” có hay hay không. Chim Khoen hay dở là do ở tiếng “líu”, nếu “líu” dở thì coi như bị loại.

Vóc dáng: Xem chim có mượt mà hay không, có đẹp hay không.

Điệu bộ: Chim Khoen khi hót hay khi “líu” không múa cánh hoặt đuôi như những giống chim khác, nhưng khi “líu” điệu bộ mỗi con một khác. Con nào chịu đứng yên mà “líu”, điệu hộ, cách biểu diễn xuất thần chừng nào thì đưực đánh giá cao chừng nấy.

Có nơi còn có lệ thi lồng chim. Tất nhiên các loại lồng ngoại, lồng xưa, lồng chạm đắt tiền được chấm cao điổm, còn loại lồng chợ tầm thường thì được ít điểm. Điều này chúng tôi nghĩ không đem lại ý nghĩa tốt đẹp cho cuộc thi, trái lại còn làm cho nhiều người phật ý, vì có sự… phân hiệt giàu nghèo. Nên đánh giá tài năng của con chim, chứ không nên đánh giá cái lồng tốt xấu.

Và cũng do người nuôi chim Khoen thì nhiều mà rành rẽ về nó thì ít, nên sau những cuộc thi hót, thường có những lời dị nghị, nhưng nổi bất bình, cho rằng Giám Khảo thiên vị, không công bằng… Thực ra, đánh giá đúng mức tài năng của một con Khoen, nhất là so sánh con này với nhiều con khác, trong nhất thời không phải là chuyện đơn giản…

Đi giữa miền thơ, ta đã quen lắm với cảnh tượng ở một khung trời miên viễn nào đó, chợt xuất hiện cánh chim lẻ loi bay về trời xa. Ngàn đời vẫn vậy xui khiến con người nhớ tới cảnh ngộ cô đơn của mình, từ đó thấm thía về sự xa xăm, phiêu bạt của đời người.

Quả là cảm cái nỗi cô đơn bất tận của đời người nổi trôi. Người xưa thường đặt hình ảnh cánh chim trong tương quan với bầu trời, đám mây, ngọn gió. Đặt trong tương quan với bầu trời để cảm hết được cái rộng dài hun hút của không gian, trong tương quan với đám mây để gợi cảm giác chia ly, và phải đặt trong quan hệ với ngọn gió, áng mây mới thấy hết được cái khó khăn, vất vả của cánh chim đang đập cách vội. Hồ Chí Minh cũng đã một làn nhìn thấy điều đó:

Cánh chim lẻ loi bay về tìm chốn ngủ tuy thanh bình nhưng gợi lên trong ta cái cảm giác buồn bã một chiều trên núi cao. Tuy có nơi đi chốn về nhưng phận chim lạc lỏng, nhỏ bé giữa muôn trùng núi non. Bóng chim chập chờn rồi mất hút giữa tàn cây trong nắng chiều buông xuống, nhìn thấy cảnh ấy ly khách sao khỏi nhớ nhà. Cảnh thấm vào tình, tình hòa trong cảnh đượm buồn tha thiết.

Thế nhưng cũng là cánh chim ấy bên rừng cây nhưng Liễu Trung Nguyên lại thấy một cảm giác lạc loài đến đáng sợ:

(Giang tuyết, Liễu Tông Nguyên)

Giữa muôn trùng núi thăm, cánh chim mệt mỏi tuyệt đường bay, không thể tìm thấy một nơi trú ngụ và mất hút giữa bao la đất trời. Cảnh vật tiêu điều gợi cho cảm giác bất an khi bóng chiều dần xuống mà đường về còn qua xa xôi cách trở. Đó cũng là cái quẫn trí của người lữ khách đường đời vạn khổ.

Cánh chim còn là xứ giả đưa thư kết nối bao mối tình nồng thắm, là biểu tượng của niềm tin, của tiếng lòng thấp thỏm mong chờ. Và khi mối tình tan vỡ, cánh nhạn lại là kẻ đưa tiễn tình đi:

Trong bài Buồn thu, hàn Mặc Tử cũng có viết:

Ấp ứng chưa kịp gửi lời thì cánh nhạn đã vút bay về phương trời miên viễn. Trời thu nhuốm màu bi thương, ai oán cho mối tình tuyệt vọng. Cánh chim ở đây là kẻ đưa tin, kết nối những phương trời. Chim bay khắp nẻo đường trời, chính là phương tiện cho những kẻ yêu nhau gửi gắm tâm tình. Biết là ảo vọng thôi nhưng cũng với bớt sầu thương, tủi nhớ.

Dường như, hình ảnh cánh chim nhạn gắn với mùa thu ly biệt. Có lẽ nó thường xuất hiện khi mùa thu đến với bóng dáng nhỏ nhoi, tiếng kêu thê thiết. Thi sĩ Quách Tấn từng một lần nghe thấy:

Mùa thu sang lấn át mùa hè. Tiếng ve như gắng gượng ca bài ca cuối trước khi im bặt trong đất nhường bầu trời cho mùa thu đang sang. Cánh nhạn cũng vội vã bay về phía trời Nam trú ngụ. Mùa thu lặng lẽ sang âm thầm mà mãnh liệt vô cùng. Trong bài “Sang thu”, Hữu Thỉnh cũng nhìn thấy:

Con sông dềnh dàng không chảy như còn lưu luyến lắm với mùa hạ nhưng cánh chim dã vội vã lên đường về nam như sợ không kịp cho chuyến hành trình vạn lí tìm về nơi ấm. Đám mây mùa hạ trên trời cao chơi trò nghịch ngợm, vắt nửa mình sang hai mùa tạo nên bức tranh ngày trời tuyệt đẹp. Cái đẹp của sự xung đột dữ dội. Có lẽ ngoài rừng phong, hoa cúc thì cánh chim trời vội vã là một trong những dấu hiệu điển hình của mùa thu trong thi ca. Cả cổ thi hay thi ca hiện đại đều quý trọng hình ảnh này và sử dụng nó một cách đầy hình tượng có giá trị biểu cảm cao.